Yaşlanma sürecinde hangi faktörler etkili?

Araştırma: Yaşam Tarzı ve Çevresel Faktörler Yaşlanmayı Nasıl Etkiliyor?

Yeni bir araştırmaya göre, sigara içme, fiziksel aktivite ve sosyoekonomik durum gibi belirli yaşam tarzı ve çevresel faktörler, biyolojik yaşlanma sürecinde genetik faktörlerden çok daha büyük bir rol oynuyor. Massachusetts Genel Hastanesi’nde yapılan ve Nature Medicinedergisinde yayımlanan bu çalışma, yaşlanmanın sadece genetik mirasla değil, çevremiz ve yaşam tarzımızla da şekillendiğini ortaya koyuyor.

Araştırmacılar, İngiltere Biyobankası’nda kayıtlı yaklaşık yarım milyon katılımcının tıbbi verilerini analiz ederek 164 farklı yaşam tarzı ve çevresel faktörün yaşlanma, yaşa bağlı hastalıklar ve erken ölüm üzerindeki etkisini değerlendirdi. Çalışmanın baş yazarı Dr. Austin Argentieri, “Genetik araştırmalar uzun süredir yaşlanmanın genetikten çok çevresel faktörlerle ilişkili olduğunu öne sürüyordu. Ancak biz, büyük ölçekli nüfus verilerini kullanarak bunu doğrudan test edebileceğimizi fark ettik” dedi. 

Araştırmacılar, yaşlanmanın biyolojik yönlerini ölçmek için “yaşlanma saati” adı verilen özel bir yöntem kullandı. Bu yöntem, kişinin biyolojik yaşını, kronolojik yaşından bağımsız olarak, vücutta meydana gelen moleküler değişikliklere göre ölçüyor.

Dr. Argentieri’ye göre, yaşlanma saatleri kandaki protein seviyelerini analiz ederek kişinin biyolojik yaşını tahmin eden bir model oluşturuyor. Önceki çalışmalarda bu yöntemin, 18 büyük kronik hastalığın gelecekteki riskini belirlemede oldukça güçlü bir araç olduğu ortaya çıkmıştı.

Sigara, sosyoekonomik durum en büyük etkiye sahiptir

Çalışmanın sonucunda Argentieri ve ekibi, mortalite ve proteomik yaşlanmanın yanı sıra yaşlanma biyobelirteçleri ve ana hastalık risk faktörleri ile ilişkili 25 yaşam tarzı ve çevresel faktörü belirledi - 23'ü değiştirilebilir olduğunu bildirdiler.

• Eğitim yılları
• Peynir tüketimi
• Cilt bronzlaşma kolaylığı
• İstihdam durumu
• Etnik köken
• Yorgun hissetme sıklığı
• Spor salonu kullanımı
• Finansal zorlukların geçmişi
• Hanehalkı geliri
• Fiziksel aktivite
• Uyku saatleri
• Sigara içme durumu
• Konut türü (yani ev, daire, mobil ev vb.)
• Isıtma için açık ateş kullanmak
• 10 yaşında kilo ve boy

Araştırmacılar, sigara içme, sosyoekonomik durum, fiziksel aktivite ve yaşam koşullarının ölüm ve biyolojik yaşlanma üzerinde en fazla etkiye sahip faktörler olduğunu buldular. Tek başına sigara içmek 21 hastalıkla, 19 hastalıkla sosyoekonomik faktörler ve yorgunluk sıklığıyla ilişkiliydi.

Dr. Argentieri, “Sağlıktaki son trendlere odaklanırken, temel faktörleri göz ardı edebiliyoruz. Oysa ki, sigara kullanımını azaltmak, fiziksel aktiviteyi teşvik etmek ve sosyoekonomik koşulları iyileştirmek, halk sağlığı açısından en büyük stratejik etkiye sahip olacaktır” dedi.

Çevresel Faktörler Akciğer, Kalp ve Karaciğer Hastalıklarını Daha Fazla Etkiliyor

Çalışmada elde edilen verilere göre:

• Ölüm riskindeki değişimin %17’si çevresel faktörlerden kaynaklanıyor.

• Genetik faktörlerin ise ölüm riskine katkısı %2’nin altında kalıyor.

• Çevresel maruziyetler özellikle akciğer, kalp ve karaciğer hastalıkları üzerinde büyük etkiye sahip.

• Genetik faktörler demans ve meme kanseri riskini artırmada daha baskın bir rol oynuyor.

Dr. Argentieri, bu bulguların çevresel koşulları iyileştirerek erken ölümlerin büyük ölçüde azaltılabileceğini gösterdiğini belirterek, “Yaşlanma sürecimiz genetik olarak belirlenmiş değil. Çevresel faktörleri kontrol altına alabilirsek, daha uzun ve sağlıklı bir yaşam sürmek mümkün olabilir” dedi.

Gelecek Araştırmalar İçin Yeni Hedefler

Çalışmaya ilişkin değerlendirmelerde bulunan Laguna Hills, CA’daki MemorialCare Saddleback Tıp Merkezi Yapısal Kalp Programı Tıbbi Direktörü Dr. Cheng-Han Chen, “Bu araştırma, fiziksel hareketsizlik ve sosyoekonomik faktörlerin, genetik faktörlere kıyasla çok daha büyük bir etkiye sahip olduğunu net bir şekilde gösteriyor” dedi.

Bununla birlikte, araştırmacılar mevcut verilerin yalnızca ölüm riskinin %17’sini açıkladığını ve henüz tanımlanmamış birçok çevresel faktörün de yaşlanmada rol oynayabileceğini belirtiyor. Gelecekteki çalışmaların, kimyasal maruziyetler gibi diğer olası risk faktörlerini de içerecek şekilde genişletilmesi bekleniyor.

Fountain Valley, CA’daki Orange Coast Tıp Merkezi’nden hematolog ve onkolog Dr. Wael Harb, “Çevresel faktörlerin yaşlanmayı ve hastalıkları nasıl hızlandırdığına dair daha derin bir analiz yapılmalı” dedi. Harb, sigara bırakma programları, fiziksel aktivite teşvikleri ve sosyoekonomik iyileştirmeler gibi müdahalelerin biyolojik yaşlanmayı gerçekten yavaşlatıp yavaşlatamayacağının uzun vadeli çalışmalarla doğrulanması gerektiğini belirtti.

Ayrıca, genetik ve çevresel faktörlerin nasıl etkileşime girdiğini anlamak için genomik, proteomik ve metabolomik verilerin entegre edilmesi gerektiği vurgulandı. Bulguların farklı popülasyonlarda test edilmesi, sonuçların genellenebilirliğini artıracaktır.

Yaşlanma sürecinde toplumsal müdahalelere dikkat

Bu çalışma, yaşlanma sürecinin büyük ölçüde genetik değil, çevresel faktörlerden etkilendiğini ortaya koyarak, sağlıklı ve uzun bir yaşam için bireysel ve toplumsal müdahalelerin önemini bir kez daha hatırlattı. Sigara kullanımını azaltmak, fiziksel aktiviteyi teşvik etmek ve sosyoekonomik eşitsizlikleri minimize etmek, yaşlanmayı yavaşlatmanın en etkili yolları arasında bulunuyor.

Uzmanlara göre, sağlıklı yaşlanma için “temellere dönmek” ve çevresel riskleri azaltmak, halk sağlığı politikalarının en stratejik adımlarından biri olacak.